Λίμνη Ιωαννίνων ως τόπος ιδιαίτερου φυσικού κάλλους

Με την υπουργική απόφαση Φ.31/4425/212/75(Φ.Ε.Κ 266/τΒ’/21.03.1997) η λίμνη των Ιωαννίνων Παμβώτιδα χαρακτηρίστηκε ως τόπος ιδιαίτερου φυσικού κάλλους.
Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι η «λίμνη των Ιωαννίνων Παμβώτιδα και η γύρω από αυτή περιοχή σε βάθος από την ακτή εκατό μέτρων προς την πλευρά του σχεδίου πόλεως που ισχύει σήμερα(1977) και τριακόσια μέτρα προς τις υπόλοιπες πλευρές χαρακτηρίζεται ως τόπος ιδιαίτερου φυσικού κάλλους, γιατί συνδέεται άρρηκτα με ιστορικές στιγμές και παραδόσεις του νεότερου Έλληνα».
Η παραπάνω υπουργική απόφαση συμπληρώθηκε το 1981 από την υπουργική απόφαση ΦΓ1472/62623/15.10.1981 (Φ.Ε.Κ 660/Β΄/19.10.1981) σύμφωνα με την οποία επεκτείνονται τα όρια της κηρύξεως την λίμνης των Ιωαννίνων ως ιδιαίτερου φυσικού κάλλους προκειμένου να συμπεριλάβει τμήματα της πόλεως τα οποία διατηρούν τον παραδοσιακό τους χαρακτήρα και κρίνονται ότι έχουν ανάγκη ειδικής προστασίας. Οι περιοχές που περιλαμβάνονται είναι :
Ν.Δ. του φρουρίου, ζώνη ορισμένη από την ακτή, την οδό Μετσόβου, την οδό Ζαλοκώστα μέχρι συναντήσεως της με την οδό Γιοσεφ Ελιγιά.
Β.Δ του φρουρίου, ζώνη ορισμένη από την ακτή, την οδό πατριάρχη Ευαγγελίδη, την οδό Κουντουριώτου μέχρι συναντήσεως της με την οδό Ζάππα.
Eπειδή αποτελεί ένα ευαίσθητο οικοσύστημα ανήκει στο Ευρωπαϊκό Δίκτυο Προστατευόμενων Περιοχών ΦΥΣΗ 2000 λόγω των σημαντικών ενδιαιτημάτων και των σπάνιων ειδών χλωρίδας και πανίδας.

Απειλές τις Λίμνης

Η λίμνη Παμβώτιδα είναι μια ρηχή αστική λίμνη. Έχει υποστεί - κατά το παρελθόν - και συνεχίζει να υφίσταται πλήθος παρεμβάσεων. Η αύξηση των απαιτήσεων σε νερό για άρδευση, η εισροή γεωργοκτηνοτροφικών αποβλήτων, η ανάπτυξη του αστικού κέντρου της πόλης, η αποξήρανση της Λαψίστας οδήγησαν σε διαταραχή του οικοσυστήματος με ανάπτυξη ευτροφικών συνθηκών, με αρνητικές επιδράσεις σε χλωρίδα και πανίδα, με μείωση της αλιευτικής παραγωγής και αδυναμία του οικοσυστήματος για «ισορροπία». Σύμφωνα με το διεθνές σύστημα κατάταξης OECD η Παμβώτιδα διανύει μακρά περίοδο ευτροφισμού ενώ οι συνθήκες μετατρέπονται σε υπερτροφικές στις κρίσιμες περιόδους (π.χ. θερινή περίοδος). Σήμερα, παρ’ όλο που τα αστικά λύματα της πόλης των Ιωαννίνων παροχετεύονται στο εργοστάσιο βιολογικού καθαρισμού, ένας σχεδόν ισόποσος όγκος ανεπεξέργαστων ημιαστικών λυμάτων (από τους παρακείμενους δήμους) οδηγείται στην Παμβώτιδα. Εάν δε ληφθούν υπ’ όψιν οι εισροές των αποστραγγιστικών τάφρων, η επιφανειακή απορροή των γύρω καλλιεργούμενων εκτάσεων, είναι σαφές ότι οι πηγές ρύπανσης (παλαιότερες και νέες) «κατατρέχουν» ακόμη την Παμβώτιδα. Στα προηγούμενα, συνυπολογίζεται το γεγονός ότι η Παμβώτιδα έχει «στερηθεί» της φυσικής παρόχθιας ζώνης (παραλίας) ιδιαίτερα στο τμήμα που αντιστοιχεί στον Δ.Ιωαννιτών με αποτέλεσμα την μείωση της ικανότητας του αυτοκαθαρισμού της αλλά και την μείωση της βιοποικιλότητας.

Υγεία

Παρά τα προβλήματα της Λίμνης και την ανάγκη καθαρισμού της, έχει διαπιστωθεί από επιστήμονες, ότι το γεγονός ύπαρξης βαρέων μετάλλων (αμυαντος,κ.α.) Δεν πρέπει να δημιουργεί φόβο στους κατοίκους όσων αφορά την υγεία τους αφού τα στοιχεία αυτά βρίσκονται σε πολύ μικρή συγκέντρωση μέσα στην λίμνη και δεν έχουν περάσει στην τροφική αλυσίδα, θα πρέπει να αναφερθεί όμως η αξιοσημείωτη αύξηση της συγκέντρωσης τους με το πέρασμα των χρόνων. Το γεγονός αυτό χρίζει ιδιαίτερης προσοχής για το μέλλον της Λίμνης Παμβώτιδας και της πόλης των Ιωαννίνων από τους αρμόδιους φορείς.

Αθλητισμός

Η σωματική άσκηση είναι απαραίτητη για την σωματική, πνευματική ψυχολογική και κοινωνική ανάπτυξη του ατόμου. Είναι σημαντική ως μέτρο πρόληψης αφού δυναμώνει το σώμα και προλαμβάνει ασθένειες. Ακόμα έρευνες έχουν επιβεβαιώσει ότι η σωματική δραστηριότητα μειώνει τα συμπτώματα του στρες και της κατάθλιψης καθώς επίσης βελτιώνει την αυτοπεποίθηση και την αυτό-εκτίμηση. Θα πρέπει να αναφερθεί ότι η σωματική άσκηση μπορεί να αποτελέσει έναν οικονομικό τρόπο βελτίωσης της δημόσιας υγείας

Η Λίμνη Παμβώτιδα των Ιωαννίνων έχει αναδειχθεί σε διεθνές προπονητικό και αγωνιστικό κέντρο για κωπηλασία και θαλάσσιο σκι. Εκεί λειτουργούν οι εγκαταστάσεις του Ναυτικού ομίλου Ιωαννίνων και το Ναυταθλητικό κέντρο της λιμνοπούλας. Η Λίμνη βέβαια παρέχει ευκαιρίες και για άλλες αθλητικές δραστηριότητες όπως είναι το τρέξιμο και η ποδηλασία
Σαν κέντρο αποκατάστασης. Η λίμνη σήμερα ως φυσικός χώρος λειτουργεί ως κέντρο αποκατάστασης αφού αποτελεί την επιλογή ατόμων που έχουν περάσει στεφανιαίο καρδιακό ή εγκεφαλικό επεισόδιο, ατόμων που πάσχουν από ήπια εως μέτρια υπέρταση, γυναικών κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης και ατόμων που πάσχουν από σακχαρώδη διαβήτη.
Η άσκηση όπως προαναφέρθηκε μειώνει τα συμπτώματα του στρες και της κατάθλιψης καθώς επίσης βελτιώνει την αυτοπεποίθεση και την αυτοεκτίμηση. Επιπλέον ο αθλητισμός όσον αφορά μαζικές δραστηριότητες προσφέρει στα άτομα την αίσθηση της συντροφικότητας, στήριξη, συνδετικότητα καθώς και την αίσθηση ότι ανήκουν κάπου. Σημαντικό επίσης από ψυχολογικής άποψης είναι και η δυνατότητα που δίνεται στα άτομα να ασχοληθούν με δραστηριότητες

Γεωλογικό ιστορικό

Για το σχηματισμό της λίμνης έχει διατυπωθεί η άποψη, ότι ανάγεται σε πολύ παλαιούς χρόνους. Έχουν παρατηρηθεί στο ασβεστούχο υπέδαφος του αποξηραμένου έλους της Λαψίστας, που βρίσκεται βόρεια της λίμνης, υδρόβιοι οργανισμοί και μαλάκια των γλυκών νερών, εναποθηκεύσεις της άλλοτε ενιαίας λίμνης, που μαρτυρούν ένα πολύ παλαιό σχηματισμό της λίμνης, όπως και οι λίμνες της Κεντρικής Ευρώπης.

Η στάθμη της Λίμνης
Η στάθμη της επηρεάζεται ασφαλώς από την ποσότητα των ετησίων βροχών και την αποχετευτική ικανότητα που έχουν οι καταβόθρες που βρίσκονται στις νότιες όχθες της λίμνης, στις ρίζες του ασβεστολιθικού βουνού της Kαστρίτσας και στα βορειοδυτικά του λεκανοπεδίου βόρεια του Ροδοτοπίου, απ' όπου τα πλεονάζοντα νερά της διοχετεύονται στον Καλαμά, που εκβάλλει βόρεια του κόλπου της Ηγουμενίτσας. Παλαιότερα όμως, σε χρόνια μεγάλου όμβρου, η στάθμη της λίμνης ανερχόταν αισθητά. Σε μία ενθύμηση αναφέρεται, ότι το έτος 1864 - 1865 τα νερά υψώθηκαν τόσο πολύ από τις βροχές, που πλημμύρισαν τα παραλίμνια σπίτια και το νερό έφτασε ως μία πιθαμή στη Μητρόπολη.

Το μήκος της Λίμνης
Η λίμνη έχει μήκος 7,5 περίπου χιλιόμετρα, πλάτος 1,5 ως 5 χιλιόμετρα, μέσο βάθος 4 - 5 μέτρα, μέγιστο βάθος 11 μέτρα ( μεταξύ βουνού και νησιού ) και επιφάνεια 22,8 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Το ύψος της επιφάνειας είναι 470 μέτρα, σε σχέση με τη θάλασσα.
Κλίμα
Το κλίμα του λεκανοπεδίου είναι ηπειρωτικό, με μέση θερμοκρασία τον Ιανουάριο 6ο C περίπου. Συχνά η ήρεμη επιφάνεια της λίμνης αναταράζεται ως το βυθό της από τη βιαιότητα του βοριά. Τα κύματα τότε φτάνουν ως τη κορφή των δένδρων και σπάζουν στους βράχους του Κάστρου. Από το βαρύ κρύο παγώνουν καμιά φορά τα νερά και σχηματίζουν επάνω στα δέντρα χείμαρρους από κρυσταλλωμένους μανδύες.
Βιοποικιλότητα
Όσον αφορά στην βιοποικιλότητα, τρία είδη ψαριών που ζουν σ' αυτόν τον τόπο περιλαμβάνονται στο παράρτημα 2 της οδηγίας 92/42/EEC και θεωρούνται ιδιαίτερα σημαντικά (μεταξύ αυτών είναι το είδος Phoxinellus epiroticus, κοινή ονομασία τσίμα, το οποίο απειλείται με εξαφάνιση).

Η λίμνη φιλοξενεί 9 είδη αμφιβίων από τα 17 είδη της Ελλάδας, εκ των οποίων 2 είδη προστατεύονται αυστηρά - ο λοφιοφόρος τρίτωνας (Triturus cristatus), η κιτρινομπομπίνα (Bombina variegata).

Σημαντική είναι η συνεισφορά όλου του οικοσυστήματος και για την προστασία των ερπετών, καθώς έχουν καταγραφεί 24 είδη εκ των οποίων τα 5 προστατεύονται αυστηρά ενώ η μεγαλύτερη σημασία του λεκανοπεδίου για την προστασία της βιοποικιλότητας επικεντρώνεται στη διατήρηση 133 ειδών πουλιών, όπως ερωδιοί, πάπιες, κίρκοι, αετοί κ.ά. εκ των οποίων 34 προστατεύονται αυστηρά από την Κοινοτική και Ελληνική Νομοθεσία. Ιδιαίτερη σημασία έχει η παρουσία της βαλτόπαπιας (Athya nyroca) στη λίμνη, είδος που κινδυνεύει παγκοσμίως με εξαφάνιση και η λίμνη θα μπορούσε να συμβάλλει στη διάσωσή του σε παγκόσμια κλίμακα.

Iστορικά Στοιχεία


Η λίμνη των Ιωαννίνων, γνωστή και ως λίμνη της Κυρά Φροσίνης, ονομάζεται Παμβώτις που σημαίνει "η τα πάντα τρέφουσα". Το όνομά της, Παμβώτις, μας παραδίνεται πρώτη φορά στο 12ο αιώνα από τον Ευστάθιο στα σχόλια που έγραψε για την Οδύσσεια. Η πρωτη πληροφορια ομως ότι η λίμνη υπήρχε και παλαιότερα, συναντάται στον Ησίοδο για την ευρύτερη περιοχή στην οποία βρίσκεται η Παμβώτιδα. Πληροφοριες ακομα εχουμε απο τον ιστορικό του Ιουστινιανού, Προκόπιος, που στα "Κτίσματα" αναφέρει την ίδρυση του φρουρίου των Ιωαννίνων ( 527-528 μ.Χ. ). Ο Ιουστινιανός δηλαδή, εκτιμώντας τη στρατηγική σπουδαιότητα του λεκανοπεδίου και θέλοντας να ενισχύσει την εγκαταλειμμένη από τις αδιάκοπες επιδρομές περιοχή, υποχρέωσε τους κατοίκους της παλαιάς Εύροιας της Θεσπρωτίας να μετοικήσουν στη χερσόνησο, όπου σήμερα βρίσκεται το κάστρο των Ιωαννίνων.Ασφαλώς ο Προκόπιος περιγράφει τη λίμνη των Ιωαννίνων γιατί καμιά άλλη λίμνη με νησί και χερσόνησο δεν υπάρχει ούτε και υπήρχε στην Ήπειρο. Η θέση της νέας Ευροίας, που αργότερα μετονομάσθηκε σε Ιωάννινα, επιβεβαιώνεται από τον Ιεροκλή, σύγχρονό του Προκοπίου, που στο Συνέκδημό του, τον ταξιδιωτικό οδηγό της εποχής εκείνης, αναφέρει στην περιοχή αυτή την Εύροια εκ νέου ( Εύροια, Σκνίου ).


Μια ναυμαχία στη λίμνη


Στο " Χρονικό των Ιωαννίνων " ( αρχές 15ου αιώνα και γνωστού μέχρι προ ολίγου ως ' Χρονικό των μοναχών Πρόκλου και Κομνηνού ' ) αναφέρεται μία " ναυμαχία " στη λίμνη. Στις 26/2/1379 ένα τμήμα από 200 περίπου Αλβανούς επιδρομείς κατόρθωσε, με τη βοήθεια ενός τοπικού βαρκάρη, να αποβιβαστεί νύχτα από το Νησί ή το χωριό Πέραμα στη βορειοανατολική ακτή της λίμνης και να καταλάβει τη βορειοανατολική ακρόπολη του Κάστρου ( τον "επάνω γουλάν " , όπου η έδρα των Δεσποτών, όπου σήμερα το Δημοτικό Μουσείο ). Ένα άλλο τμήμα , πιο πολυάριθμο αυτό, από Αλβανούς, Βλάχους και Βουλγάρους, που είχε αποβιβαστεί στο Νησί, ξεκίνησε με μονόξυλα και μία μεγάλη λέμβο, για να καταλάβει το υπόλοιπο Κάστρο. Οι αμυνόμενοι, πιο έμπειροι στη ναυτική τέχνη, έσπευσαν να εμποδίσουν την απόβαση. Τους επιτέθηκαν με δύο μεγάλες λέμβους και μονόξυλα και τους ανέτρεψαν. Τότε αυτοί που κατέλαβαν αιφνιδιαστικά το Γουλά αναγκάστηκαν να παραδοθούν.
Ένα άλλο περιστατικό, αν και ανεπιβεβαίωτο, διασώζει η προφορική παράδοση. Το 1434, τέσσερα χρόνια δηλαδή μετά την οριστική υποταγή των Ιωαννίνων στους Τούρκους, ο Ντουραχάν πασάς, Μπεϊλέρμπεης της Ρούμελης, διέσχισε χειμώνα την Πίνδο προερχόμενος από τη Θεσσαλία, για να καταστείλει μία τοπική ανταρσία στην Ήπειρο, και έφτασε στις ανατολικές όχθες της λίμνης. Ο Ντουραχάν πασάς, χωρίς να αντιληφθεί ότι βρισκόταν στη λίμνη που είχε παγώσει και είχε καλυφθεί, φαίνεται από το χιόνι, διάβηκε με όλο του το στρατό τη λίμνη και διαπεραιώθηκε στην απέναντι όχθη. Όταν πληροφορήθηκε τον κίνδυνο που διέτρεξε, απέδωσε τη σωτηρία του σε κάποιο εικονοστάσι της Παναγίας που βρισκόταν στο σημείο από όπου διαπεραιώθηκε και από ευγνωμοσύνη ίδρυσε στη θέση εκείνη την ομώνυμη μονή, την Παναγία Ντουραχάνη. Η παράδοση δεν είναι εντελώς απίθανη, αν και η διάβαση του Ζυγού το χειμώνα για τακτικό στρατό, και μάλιστα σε βαρυχειμωνιά, είναι δυσχερέστατη, αν όχι αδύνατη. Σε παλιότερες ενθυμήσεις αναφέρεται γενικό πάγωμα της λίμνης κατά τα έτη 1540, 1687, 1700, 1864, 1869 και τελευταία η λίμνη ξαναπάγωσε στα 1929 και 1959.


Η ιστορία της Κυρα - Φροσύνης


Με τη λίμνη συνδέεται και μια τραγική ιστορία, από τις πολλές στα χρόνια του Αλή, ο πνιγμός της όμορφης Κυρά-Φροσύνης, Μια νύχτα ,μετα απο αιτημα της νυφης του αλη πασα η οποια ειχε βρει πειστηρια της απιστιας του συζυγου της , μουχταρ με την Κυρά -Φροσύνη, ο αλη πασας διευταξε την συλληψη της κυρα φροσυνης μαζί με την υπηρέτριά της και με άλλες 17 γυναίκες, οι περισσότερες ελευθερίων ηθών, οι οποιες κλείστηκαν στο ναό του Αγίου Νικολάου των Κοπάνων, στη βόρεια παρυφή της πόλης. Ο Χιούζ αναφέρει ότι εξαιτίας αυτού δημιουργήθηκε μεγάλος αναβρασμός στην πόλη. Ο Αλής επί δύο μέρες ήταν αναποφάσιστος. Περίμενε κάποιο πρόσχημα, ένα διάβημα των προκρίτων για να ελευθερώσει την Κυρά- Φροσύνη και τις 17 γυναίκες. Αλλά οι πρόκριτοι δείλιασαν και ο Αλής τελικά διέταξε τη θανάτωσή τους. Μια νύχτα του 1801 πιθανώς, οι 18 γυναίκες πνίγηκαν στη λίμνη, στην περιοχή του Αγίου Νικολάου.

Η Κυρα - Βασιλική

Γεννήθηκε το 1792-1893 στο Πλέσιο των Φιλιατών ( παλαιότερα Πλεσίβιστα ) και ήταν κόρη του προκρίτου Κίτσου Κονταξή και αδελφή των Γιώργη, Νικολάου και Ιωάννη Κονταξή ( ο πρώτος ήταν οπλαρχηγός και μετά την απελευθέρωση ανώτερος αξιωματικός ). Ήταν πανέμορφη και κίνησε το ενδιαφέρον του Αλή Πασά, ο οποίος την πήρε στα χαρέμια του από δώδεκα χρονών ( 1805 ). Λέγεται ότι είχε μυστικές συνενοήσεις με ανθρώπους του Χουρσίτ και ίσως σε αυτή οφείλεται η σωτηρία των Ιωαννίνων από την ανατίναξη. Για το λόγο αυτό πιθανώς δεν θανατώθηκε, αλλά εξορίστηκε στην Κωνσταντινούπολη και αργότερα στην Προύσα.
Με την δημιουργία του πρώτου Ελληνικού Κράτους, γύρισε στην Ελλάδα ( 1830 ), όπου παρέμεινε για λίγο στο ιδιόκτητο κτήμα της, στο χωριό Βοϊβόντα ( σήμερα Βασιλική ) των Τρικάλων και τελικά εγκαταστάθηκε στην Κατοχή του Αιτωλικού όπου έζησε σε έναν πύργο, γνωστό ως σήμερα ως ' Γουλάς της Κυρά-Βασιλικής '.
Το νησί των Μανιατών
Στα τέλη του 16ου μ.Χ. αιώνα μια ομάδα Μανιατών αποφάσισε να ξενιτευτεί για τα παράλια της Ακαρνανίας και από εκεί εγκαταστάθηκαν στις αρχές του 1700 μ.Χ. στο νησί της Παμβώτιδας λίμνης επί πασά Σιλάν (Σιλάμπασχιαν). Στην αρχή κατοίκησαν δεξιά της πηγής Ντραπάτωβας (Ντολώρι) της λίμνης των θρυλικών Ιωαννίνων, στους πρόποδες του βουνού Μιτσικέλη, άπου εκεί πάνω είναι και ο τάφος με το μνημείο του ποιητή Μαβίλη. Εκεί προς τους πρόποδες, είναι ερείπια των πρώτων οικιών των Μανιατών.
Από το πρώτο μόνιμο οικισμό τους οι Μανιάτες, με πρόχειρες βάρκες και διάφορα πλεούμενα έφθασαν και εγκαταστάθηκαν εκεί και από τότε δημιούργησαν την μόνιμη Μανιάτικη αποικία τους. Ονομάζεται και σήμερα το νησί των Μανιατών, ενώ συνηθισμένη είναι η φράση «πηγαίνουμε στους Μανιάτες».

Παρέμβαση

Στην προσπάθεια να φέρουμε εις πέρας την εργασία αυτή αντιληφθήκαμε ότι παρά το γεγονός ότι όλα τα μέλη της ομάδας σπουδάζουμε σε σχολή υγείας και πρόνοιας, η οικοπεριβαλλοντική μας συμπεριφορά και οι γνώσεις μας για το περιβάλλον δεν ήταν στο απαιτούμενο επίπεδο, αφού λειτουργήσαμε στα πλαίσια του δυνατού σαν ομάδα, τομέας που πιστεύουμε ότι στέφθηκε με επιτυχία, πρώτος μας στόχος ήταν η φυσική επαφή με το αντικείμενο της μελέτης στην προσπάθεια να προσεγγίσουμε το χώρο με διαφορετική κριτική μάτια, αυτή του κοινοτικού νοσηλευτή. Το αποτέλεσμα της προσπάθειας αυτής ήταν να προκύψουν πολλές απορίες για ποικίλα ζητήματα και έντονος προβληματισμός. Έτσι πάρθηκε η απόφαση δημιουργίας κολάζ από φωτογραφίες που τραβήξαμε στις οποίες προσπαθήσαμε να επικεντρώσουμε και να μεταφέρουμε συγκεκριμένα στοιχεία για τη λίμνη. Η μόνη δυσκολία που είχαμε στο συγκεκριμένο ζήτημα ήταν ότι κανένα μέλος της ομάδας δεν είχε ιδιαίτερες γνώσεις όσο αναφορά την φωτογραφία.
Στην προσπάθεια συλλογής στοιχείων απευθυνθήκαμε σε αρμόδιους φορείς όπως η νομαρχία των Ιωαννίνων, ο φορέας διαχείρισης λίμνης καθώς ήρθαμε σε επαφή μέσο e-mail με μη κυβερνητικές περιβαλλοντικές οργανώσεις όπως η greenpeace και το wwf.
Κατά τη διάρκεια συλλογής στοιχείων παρατηρήσαμε ότι τα στοιχεία που βρίσκονται στο internet σε σχέση με το θέμα αυτό είναι λίγα, για αυτό αποφασίσαμε τη δημιουργία site στο internet όπου θα εμφανίζεται η εργασία μας, στη λογική να παρέχουμε στοιχεία σε ένα μέσο πληροφόρησης όπως το internet το οποίο είναι πολύ διαδεδομένο στη νέα γενιά.